Op zoek naar de waterbatterijen in drainageland

De impact van klimaatverandering is nu al voelbaar. Voor de vijfde keer in zes jaar tijd kreunt Vlaanderen onder de droogte en loopt het neerslagtekort opnieuw op tot driehonderd liter per vierkante meter. Een droogte van dat kaliber kwam vorige eeuw slechts tweemaal voor: in 1921 en 1976. Om zo’n tekort op te kunnen vangen, zijn waterreserves noodzakelijk. Maar op tachtig procent van de meetplaatsen zijn de grondwaterstanden opnieuw gezakt tot een ‘laag’ en zelfs ‘zeer laag’ niveau. Gevolg? Gras verdort, bomen werpen preventief bladeren af. De broodnodige verdamping van vegetatie, die verkoeling brengt in steden, valt stil. Op 19 juli 2022 bereikten we de op een na heetste dag in de geschiedenis van het land. De feiten spreken: extremen komen steeds vaker voor. En de verwachting is dat extremen extremer zullen worden: droog wordt droger, nat wordt natter.

De ongemakkelijke waarheid is: het Vlaams watersysteem is er niet op ingericht om dergelijke extremen op te vangen. Ontwaterende grachten, drainages op landbouwpercelen, verdiepte en rechtgetrokken waterlopen zorgen ervoor dat het meeste hemelwater, zo’n zestig procent, wegvloeit naar zee. Verharding, bodemverdichting en achteruitgaande bodemkwaliteit verhinderen hemelwater te kunnen infiltreren. Tegelijk blijven drinkwaterbedrijven, industrie en landbouw massaal grondwater oppompen, jaarlijks zo’n vierhonderd miljard liter. Ons watersysteem heeft nood aan een grootschalige transitie, waar iedere druppel de kans krijgt om te infiltreren. Waar water wordt vastgehouden en hergebruikt. Een watersysteem waar ruimte voor water is in valleigebieden.

Gelukkig beseft Vlaanderen dat er werk aan de winkel is. Er moet meer ruimte komen voor water, zo klinkt de visie van de Blue Deal van minister Demir, waarmee Vlaanderen sinds 2020 de strijd aangaat tegen waterschaarste en droogte. Voor het eerst is er een wetenschappelijk onderbouwd beleid dat de tanker structureel keert richting circulair watergebruik, natte natuur en groenblauwe infrastructuur. De visie krijgt ook tanden door het nodige voorziene budget: er is vierhonderd miljoen euro vrijgemaakt waarmee honderdvijftig concrete projecten worden gefinancierd.

Toch is er geen reden om victorie te kraaien. De voorziene spaarpot is volgens experts een mooie aanzet maar lang niet genoeg om het Vlaams droogteprobleem structureel op te lossen. Bovendien blijft opschaling van de pilootprojecten voorlopig uit.

Om van België opnieuw een ‘blauw sponsland’ te maken, zijn de lokale niveaus onontbeerlijk. Vlaanderen zit niet met één globale watercrisis, maar met duizenden lokale watercrisissen. Waterschaarste in Turnhout los je niet op door infiltratie in Torhout alleen – we moeten óveral aan de slag met lokale oplossingen. Maar ook hier knelt het schoentje: de overkoepelende visie uit de Blue Deal, die hiervoor de krijtlijnen moet uitzetten, is al te vaak te vrijblijvend en vaag, waardoor het initiatief en concrete uitwerking bij lokale besturen komt te liggen.

Juist op dit lokaal niveau, lopen projecten vaak vast op duurzaam integraal waterbeheer. Lokale overheden missen vaak nog de nodige expertise en samenwerkingsstructuren tussen de traditionele diensten. Ook de conservatieve kijk op water, met het principe dat water best zo snel mogelijk wordt afgevoerd, blijft vaak overeind.

Integraal waterbeheer houdt in dat alle domeinen waar water aan raakt in beschouwing worden genomen. Water stopt niet aan een projectcontour, noch aan gemeentegrenzen. Het vraagt een gebiedsgerichte benadering, met studie van het volledige, lokale watersysteem. Ook hier is de uitdaging als studiebureau om uit onze expertisehokjes te komen en water als systeem, integraal en multidisciplinair te benaderen. Water staat centraal, ook binnen andere domeinen dan zuiver waterbeheer, van industrie tot ruimtelijke ordening.

Na de vijfde droge zomer op rij is het stilaan wel doorgedrongen: een gezond watersysteem is de basis van ons leven. En om dit te bekomen, is een integrale, gebiedsgerichte aanpak nodig, ook op lokaal niveau. Daarom pleiten we ervoor om dat wondere water, net zoals de Blue Deal aangeeft, nu ook in de praktijk meer ruimte te geven en samen te zoeken naar waterbatterijen om de extreme onweersbuien te kunnen opvangen en bijhouden voor later. De zoektocht naar waterbatterijen doen we samen met al onze divisies; zowel op de gebouwschaal, als op de planningsschaal, in industriële processen als in infrastructurele projecten.