Vindingrijke samenlevingen: acties om zelfvoorziening en samenwerking te vergroten, en de hulpbronnen in evenwicht te brengen
De gezondheidscrisis en andere aanhoudende conflicten hebben de kwetsbaarheden van onze samenleving blootgelegd en ons getoond hoe sterk gemeenschappen afhankelijk zijn van de wereldwijde voorraden. Crisissen bieden echter ook kansen om te leren en ons voor te bereiden op de toekomst. Zouden de bevoorradingscrisissen ons dan kunnen helpen om veerkrachtiger te worden?
De recente crisissen in de bevoorradingsketens hebben gewezen op het belang van veerkrachtige samenlevingen. Verstoringen in de distributie van basisvoorzieningen zoals voedsel, water en elektriciteit voegen extra risico’s toe aan de vitale functies van de samenleving (bv. toename van de kosten van het levensonderhoud, achteruitgang van de welvaart, onvrijwillige migratie, sociale conflicten enz.). Dergelijke kettingreacties herhalen zich op meerdere niveaus en stellen nieuwe eisen aan onze stedelijke omgevingen. Daarom zijn er nu steeds meer steden die innovatieve manieren verkennen om met tekorten, verstoringen en milieustressoren om te gaan.
Alternatieve bevoorradingsketens helpen om onze opties te diversifiëren, het vereiste niveau van zelfvoorziening te bereiken, de mogelijkheid van reactie en matiging in crisissituaties te vergroten en het gebruik van hulpbronnen te optimaliseren om de druk op lokaal of mondiaal niveau te verminderen.
Van noodsituatie naar veerkracht
Hoe kunnen we een vindingrijke samenleving ontwikkelen die beter voorbereid is op de verstoring van de bevoorradingsketens? Welke acties zijn nodig om het vermogen van gemeenschappen om te beoordelen, zich aan te passen en te handelen te vergroten? Hoe kunnen we hulpbronnen optimaliseren en duurzame en veerkrachtige voedsel-, water- en energiesystemen ontwikkelen in onzekere tijden?
Door de maatregelen te verkennen die vereist zijn om ‘vindingrijke samenlevingen’ te ontwikkelen, duiken Sweco-experts uit verschillende disciplines in een aantal strategieën om de veerkracht te vergroten. Iedere expert richt zich op een andere actie, zoals het minimaliseren van de impact van een crisis, ‘vooruit stuiteren’ en systemische verandering.
#1 Het minimaliseren van de impact
Veerkracht door zonne-energie – Noodstroom van zonnepanelen tijdens black-outs
Het eerste stadium van het opbouwen van meer veerkracht minimaliseert de impact van een bevoorradingscrisis en verhoogt de doeltreffendheid van de reactie in noodsituaties. Een vindingrijke samenleving moet dus een autonome en gediversifieerde toegang tot basisvoorzieningen garanderen. Een goed voorbeeld hiervan is het creëren van meer veerkracht voor de huishoudens.
De Urban Insight-studie ‘Solar Energy Resilience – Emergency power from solar panels during blackouts’ belicht de rol van zonne-energie in het verzachten van de gevolgen van een eventuele grote stroomstoring. In deze studie analyseert Sweco hoe de veerkracht kan worden verbeterd door zonnepanelen en noodomvormers in woningen te installeren.
Weinig mensen zijn er zich bewust van dat zonnepanelen niet werken tijdens een stroomonderbreking. Als alle nieuwe zonne-installaties die tussen 2023 en 2028 in woningen worden geïnstalleerd, voorzien zijn van noodomvormers, dan zou 8% van de negen bestudeerde Europese landen toegang kunnen hebben tot elektriciteit tijdens stroomonderbrekingen. Door drie naburige huishoudens op een systeem aan te sluiten, zou die dekking kunnen worden uitgebreid tot 33%. Van de negen Europese landen in de studie van Sweco onderscheidt Nederland zich met het hoogste potentieel om zijn energieveerkracht te vergroten, met een potentiële dekking van bijna 100% van de bevolking. De Noord-Europese landen zijn daarentegen het slechts voorbereid daarvoor.
De opmerkelijke groei van gedistribueerde fotovoltaïsche systemen in België getuigt van een sterk engagement voor hernieuwbare energie. Door 400 euro extra te investeren, kunnen bewoners zich verzekeren van ononderbroken stroomvoorziening, zelfs tijdens onvoorziene pannes. – Alexandra Lybaert, Program Manager Energy Transition bij Sweco Belgium.
#2 Vooruit stuiteren
Op hulpbronnen gebaseerde gemeenschappen, van afvalrijk tot vindingrijk – optimalisatie van de energie-, water- en voedselsystemen
Het tweede stadium van het opbouwen van meer veerkracht wordt ‘vooruit stuiteren’ genoemd. Dit verwijst naar vooruitgaan na een crisis in plaats van terug te keren naar de oorspronkelijke manier van doen. In een vindingrijke samenleving omvat vooruit stuiteren innovatieve ontwikkelingsmodellen die anticiperen op risico’s, maar die op hun beurt reageren op een aantal andere maatschappelijke en milieubehoeften.
Gemeenschappen met een betere bevoorrading en hogere niveaus van sociale gelijkheid zijn minder kwetsbaar en bijgevolg veerkrachtiger. De manier waarop de samenleving het beheer van hulpbronnen organiseert, schept enerzijds intelligente symbiotische relaties tussen levensstijl, consumptiepatronen en het milieu, en consolideert anderzijds fundamentele samenwerkingsmodellen.
Op Terbekehof hebben we een energiegemeenschap opgericht van vijf bedrijven en een collectieve waterbuffer. De groeiende belangstelling van de andere bedrijven op het terrein wijst op een trend naar duurzame, veerkrachtige bedrijventerreinen. Zodra de wetgeving het toelaat, zullen we de ‘eilandmodus’ activeren voor constante stroomvoorziening tijdens stroomonderbrekingen. Dit is een grote sprong voorwaarts in energieveerkracht. – Daan Ongkowidjojo, Manager Energy for Society bij Sweco Belgium.
In de Urban Insight-whitepaper ‘Resource-based communities’ verkennen Sweco-experts het belang van collectieve productie en de optimalisatie van voedsel-, water- en energievoorziening door middel van principes en goede praktijken die verder gaan dan de crisissituatie en die een systemische verandering proberen teweeg te brengen. Door Sweco’s optimale praktijken uit heel Europa te presenteren, laten de experts zien hoe bevoorradingsnetwerken het best kunnen worden versterkt en veerkrachtige gemeenschappen kunnen worden opgebouwd door de energie-, water- en voedselsystemen te optimaliseren.
#3 Systemische verandering
Nieuwe toolkit zet belangrijkste stappen uiteen voor het bereiken van stedelijke veerkracht en klimaatbeheer
Het derde stadium bestaat uit het opschalen van acties voor systematische vergroting van de veerkracht door hun capaciteit om uit te breiden, te repliceren en andere strategieën en plaatsen te beïnvloeden. Deze omvatten het faciliteren van processen, het implementeren van multidisciplinaire methoden en het creëren van capaciteit met de fundamentele ondersteuning van technologie en digitale tools.
Sweco combineert verschillende digitale tools in de vorm van een toolkit om steden te ondersteunen die meer vindingrijke buurten willen bouwen en specifiek met het doel om de veerkracht te vergroten. De toolkit visualiseert en kwantificeert hiervoor alle relevante informatie, van koolstofuitstoot tot het creëren van sociale waarde.
Digitale tools en methoden kunnen ons meer vertellen over de lokale hulpbronnen van een buurt en kunnen helpen bij het in kaart brengen en visualiseren van bronnen, het verminderen van de koolstofuitstoot en het vergroten van de veerkracht tegen klimaatverandering. – Elise Grosse, Head of Sustainability, Sweco Architects.